ایمن سازی عملیات زوال ریزی

 1-1-تعریف فعالیت زوال ریزی و دلایل انجام آن

اکیپ های ابنیه فنی در ترانشه های ریزشی طول خط راه آهن و به دلیل اینکه احتمال ریزش این خاک و سنگ های سست به صورت خودبخودی و بسته شدن مسیر ریلی و یا سقوط آن ها بر روی ماشین آلات ریلی نیز وجود دارد، اقدام به ریزش کنترل شده این خاک و سنگ ها می کنند، که این کار نیازمند حضور فیزیکی یک فرد روی ترانشه و رها نمودن سنگ های ریزشی با استفاده از دیلم است. با توجه به این مهم که یکی از الزامات فعالیت زوال ریزی (باتوجه به ماهیت کار) معلق ماندن فرد زوال ریز در ترانشه است از نظر تشابه به عملیات صخره نوردی شباهت زیادی دارد.

2-1-ریسک و خطرات فعالیت زوال ریزی

باتوجه به موارد فوق الذکر در ارائه خدمات کارکنان در فعالیت زوال ریزی، خطرات و ریسک ها آن به شرح ذیل می باشد: - سقوط فرد زوال ریز از ارتفاع به دلیل عدم استفاده از تجهیزات ایمنی استاندارد کار در ارتفاع و پارگی طناب های غیر استاندارد - سقوط سایر نفرات اکیپ زوال ریزی به دلیل رویه و روش اجرایی غیر اصولی و با ریسک بالا - بروز مشکلات اسکلتی - عضلانی نفرات - ریزش یا پرتاب سنگ ها بر روی نفرات زوال بردار - عدم تجربه و آموزش کافی نفرات زوال ریز – و ...

در روش قدیمی اجرای فعالیت زوال ریزی کاملا منطبق با روش های سنتی، با اتکا به نیروی افراد و با استفاده از طناب کنفی انجام می گردید. در این روش فرد کوه بر (زوال ریز) طناب کنفی را دور کمر خود گره زده و بدون هیچگونه تجهیزات ایمنی صخره نوردی از ترانشه به سمت پایین حرکت نموده و سر طناب توسط یک یا چند نفر در بالای ترانشه نگه داشته می شود. (که این مغایرت خود ریسک سقوط نفرات نگهدارنده طناب را به دنبال خواهد داشت و وقوع حوادث فاجعه بار برای چندین نفر را به همراه خواهد داشت.) در این روش اجرای عملیات زوال ریزی فرد کوه بر (زوال ریز) فقط توسط افرادی که در بالای ترانشه سر طناب را می گرفتند و گره ای که با طناب به دور کمر خود زده بود مهار میشد و بروز هرگونه خطای انسانی ناشی از افراد حامی می توانست منجر به بروز حوادث ناگوار و سقوط فرد گردد. همچنین در ترانشه هایی که دارای شیب تندی هستند افراد حامی که نقش نگهدارنده طناب را ایفا می کنند به منظور برقراری ارتباط با فرد کوه بر (زوال ریز) مجبور می شدند که لبه ی ترانشه قرار گیرند که باعث بوجود آمدن خطر لیزخوردن افراد حامی و سقوط افراد حامی و فرد کوه بر (زوال ریز) به پایین ترانشه شود.
*چند نمونه از تصاویر روش قدیمی و سنتی فعالیت زوال ریزی در پایین آورده شده است.

 

1-3-معرفی تجهیزات و کاربرد هریک از آن ها

کلاه ایمنی دارای چانه بند
کلاه ایمنی میتوان از آسیب های وارده به سر جلوگیری نماید. این آسیب ها می توانند در موارد زیر رخ دهند. * برخورد یا سقوط اجسام بر روی سر * برخورد سر با اجسام ثابت
کفش ایمنی
در زمان انجام عملیات زوال ریزی خطر سقوط و یا برخورد سنگ با پا امری عادی تلقی می شود. وظیفه کفش ایمنی محافظت از پا در مقابل خطر سقوط اشیاء، محافظت در مقابل خطر لیزخوردن و یا لغزش پا است.
دستکش ایمنی ضد سایش
برای محافظت از دستان در برابر خطرات از جمله بریدگی، سایش، خرد کردن از دستکش کار باید استفاده شود. دلیل استفاده ازدستکش ضدسایش، جلوگیری از لیز خوردن دست به هنگام فرود و صعود با طناب استاتیک و همچنین جلوگیری از آسیب دست ها به هنگام انجام فعالیت زوال ریزی است.
کمربند ایمنی تمام بدن (فول بادی هارنس)
وسیله ای است که فرد کوه بر (زوال ریز) با استفاده از آن از ضریب ایمنی بیشتری برخوردار می گردد. هارنس در صعود، فرود، حمایت و حمل وسایل فنی کوه بر مورد استفاده قرار می گیرد.
طناب استاتیک
طناب یکی از مهم ترین ابزار مورد استفاده در عملیات زوال ریزی می باشد و در واقع وظیفه اصلی محافظت از جان فرد کوه بر را برعهده دارد. طناب جهت متصل کردن فرد کوه بر به کارگاه فرود و صعود بکار می رود که در قطرهای مختلفی وجود دارد. از لحاظ مقاومت، طناب های صخره نوردی به 2 دسته قابل کشش (دینامیک) و غیر قابل کشش (استاتیک) تقسیم می شوند. که در اینجا از طناب های استاتیک استفاده کرده ایم. (قبل از ایمن سازی فعالیت زوال ریزی جهت استفاده از تجهیزات استاندارد، طناب کنفی استفاده می گردید.
کارابین
در صخره نوردی وسیله ای وجود دارد به نام کارابین، در واقع کارابین وسیله ای فلزی و از جنس آلیاژ آلومینیم می باشد که برای اتصالات ابزار صخره نوردی بکار می رود. کارابین در دو شکل عمومی D و گلابی به صورت های ساده و پیچ دار ساخته می شود که هرکدام دارای کاربردهای خاصی در صخره نوردی می باشند. مقاومت (میزان وزن تحملی) کارابین بر روی بدنه آن نوشته می شود. اجزای کارابین شامل بدنه اصلی، ضامن، فنر، پین و در کارابین های پیچ دار شامل مهره و پیچ نیز می باشد.
اسلینگ
اسلینگ از دیگر ابزار صخره نوردی است که دو کارابین در دو طرف یک تسمه نصب می شود. این ابزار طی صعود برای اتصال استفاده می شود. همچنین برای نصب کارگاه نیز مورد استفاده واقع می شود. در عملیات زوال ریزی اسلینگ 60 سانتی متری مورد استفاده قرار می گیرد.
یومار
وسیله ای است جهت صعود سریع و مطمئن از طناب ثابت. این وسیله نیز خود در جاهای مختلفی کاربرد دارد ولی بطور کلی درعملیات صعود مورد استفاده قرار می گیرد. نحوه صعود با یومار به صورت پله پله می باشد. یومار دارای دستگیره ای می باشد که به سهولت می توان آن را بر روی طناب جابجا کرد. یومار به صورت چپ دست و راست دست ساخته می شود که در عملیات زوال ریزی از یومار راست دست استفاده شده است.
گرگری
گری گری در صخره نوردی ابزاری برای صعود و حمایت با استفاده از یک طناب می باشد. این ابزار حمایت در صورت سقوط ناگهانی فرد کوه بر (زوال ریز) قفل می¬شود و عملکردی شبیه کمربند ایمنی خودرو دارد.
طنابجه
با استفاده از طنابچه قطر 5 میلی متری مناسب و زدن گره استاندارد (پروسیک) و با کمک آن روی طناب صخره نورد می توانید به راحتی از طناب بالا یا پایین بروید. همچنین از این طناب در نصب کارگاه استفاده می شود.
صفحه نصب کارگاه
منظور از صفحه نصب کارگاه واشر استیلی است که یک حلقه دارد و با استفاده از انکر بولت و بمنظور ایجاد یک کارگاه فوقانی یا میانی آن را بر روی سنگ یا بتن فیکس میکنند.
انکربولت
نوعی پیچ است که با استفاده از آن صفحه نصب کارگاه را در قسمت های سخت و سنگی نصب می کنند. انکر بولت نوعی پیچ است که زمانی وارد سنگ یا بتن می شود شاخه های خود را در بتن باز کرده و به هیچ عنوان از آن خارج نمی شود.
ابزار رول کوبی در صخره
منظور از ابزار رول کوبی چکش، مته و دسته مته می باشد. که بمنظور فروکردن انکربولت در سنگ یا بتن و ایجاد کارگاه های اصلی یا میانی با استفاده از صفحه نصب کارگاه استفاده می شوند.
تیرک های عمودی نصب کارگاه
این تیرک ها از نبشی 6 سنگین و میلگرد نمره 10بدون آج با ارتفاع 50 سانتی متر ساخته شده و در ترانشه هایی که خاک سست دارند و امکان نصب صفحه کارگاه وجود ندارد استفاده می شود. (ساخت این تیرک ها جهت نصب کارگاه کار در ارتفاع (زوال ریزی) از نوآوری های شرکت می باشد.)

2-3-آموزش تئوری و عملی ایمن سازی فعالیت زوال ریزی

شرکت گسترش آهن راه پس از نیازسنجی و تهیه تجهیزات زوال ریزی برای 11 اکیپ فعال زوال ریزی (ابنیه فنی) در سطح عملیات نت خط و ابنیه راه آهن آذربایجان، بمنظور برگزاری دوره آموزشی عملی و تئوری برای این اکیپ ها، با مربی صخره نوردی مورد تایید هیئت کوهنوردی استان آذربایجان آغاز به همکاری نموده است. آموزش های انجام شده در دو بخش تئوری و عملی انجام گردید. هدف از برگزاری این دوره آموزشی، ایمن سازی عملیات زوال ریزی از نظر نحوه نصب کارگاه و نگهداری ایمن فرد در حالت صعود و فرود جهت اجرای فعالیت زوال ریزی می باشد. بخش تئوری آموزش با ارائه سرفصل های آشنایی با کلیه تجهیزات صخره نوردی (بند 3-1) و انواع گره های مورد استفاده در صخره نوردی آغاز و پس از ارائه مطالب مربوطه توسط مربی صخره نوردی، موارد تدریس شده از قبیل نحوه استفاده از گره ها توسط شرکت کنندگان در دوره آموزشی به صورت عملی و زیر نظر مربی تمرین گردید. مرحله بعد آموزش به صورت عملی و با حضور کلیه شرکت کنندگان در ترانشه کیلومتر 799 بعلاوه 800 برگزار گردید. در بخش عملی آموزش، انواع کارگاه طبیعی و مصنوعی (با استفاده از صفحه نصب و انکربولت جهت صخره و بتن، با استفاده از تیرک های عمودی جهت نصب کارگاه در خاک های سست) و روش نصب آنها شرح داده شده و به صورت عملی توسط کلیه شرکت کنندگان اجرا گردید.

3-3-آموزش های انجام شده نصب کارگاه جهت کار در ارتفاع 
1-3-3-سیستم مجوز کار ایمنی فعالیت زوال ریزی (Permit To Work)

1-1-3-3-تعریف مجوز کار و کاربرد آن در فعالیت زوال ریزی: 

مجوز کار زوال ریزی مدرکی است که نشان می دهد مجوزهای لازم از طرف افراد ذیصلاح (مسئول/ کارشناس HSE مقیم عملیات)، جهت انجام کار توسط کارکنان مجاز (اکیپ های زوال ریزی ابنیه فنی)، در زمانی معین (یک روز قبل از شروع فعالیت زوال ریزی) و مکانی مشخص از منظر ایمنی صادر شده است. در این گواهی خطرات و اقدامات کنترلی متناسب با نوع کار شناسایی و اجرا می شود. هدف از تدوين اين رویه اجرايي، ارائه یک رویه ی کاربردی به منظور حصول اطمینان از برقراری شرایط ایمن در فعالیت زوال ریزی می باشد. به طور کلی از اهداف اصلی تهیه و جاری سازی این سند می توان به موارد ذیل اشاره نمود:
• اطمینان از اجرای روش های ایمن به منظور پیشگیری از بروز حوادث احتمالی ناشی از شرایط خطرناک.
• اطمینان از عملکرد مناسب سیستم مجوزکار و روند صحیح گردش آن.
• مطلع نمودن پرسنل واحد HSE و انجام اقدامات کنترل ریسک جهت ایمن سازی محیط و عملیات.
• مشخص نمودن تجهیزات موردنیاز و موقعیت منطقه ای که در آن فعالیت انجام می شود.
• آگاه نمودن واحدها و نواحی تحت تاثیر از فعالیت مورد نظر از نظر شرایط و روند کار به منظور جلوگیری از موازی کاری.
* سرپرستان اکیپ های زوال ریزی ملزم هستند که روز قبل از اجرای فعالیت زوال ریزی نسبت به اخذ مجوز اجرای فعالیت زوال ریزی اقدام نمایند. نمونه فرم مجوز کار فعالیت زوال ریزی در صفحه بعدی قرار داده شده است.

پس از نیازسنجی و بررسی های نهایی جهت تهیه و تجهیز تجهیزات کار در ارتفاع و برگزاری آموزش های تئوری و عملی به اکیپ های زوال ریزی (ابنیه فنی) موجود در عملیات نت خط و ابنیه فنی راه آهن آذربایجان (11 اکیپ فعال)، مقرر گردید که پس از تجهیز و برگزاری آموزش در هر اکیپ زوال ریزی (ابنیه فنی)، روش جدید و اصولی جایگزین روش سنتی شود و در اجرای زوال ریزی های بعدی از روش جدید استفاده گردد. در حال حاضر از 11 اکیپ زوال ریزی موجود در عملیات نت خط راه آهن آذربایجان تا کنون 8 اکیپ تجهیز شده و تا پایان خرداد 3 اکیپ باقی مانده تجهیز خواهد شد و برگزاری آموزش های تئوری و عملی در کلیه اکیپ ها تکمیل می گردد. شایان ذکر است که این روش در برخی از اکیپ های زوال ریزی به صورت موفقیت آمیز پیاده سازی شده و در حال اجرا می باشد. تصاویر زیر نمونه ای از پیاده سازی اجرای فعالیت زوال ریزی در اکیپ ابنیه فنی حوزه عجب شیر به روش اصولی می باشد که به ترتیب اولویت آماده سازی تشریح گردیده است.

از سال 1988 میلادی تا کنون سقوط از ارتفاع سهم زیادی از آسیب ها و جراحت های ناشی از کار در دنیا را به خود اختصاص داده است بطوری که شایع ترین علت مرگ و میر کارگران در محیط های کاری مربوط به سقوط از ارتفاع می باشد. طبق آمار وزارت تعاون، کار و رفاه امور اجتماعی در سال 1398، سقوط از ارتفاع عامل حدود % 44 مرگ های ناشی از کار شناخته شده است. این آمار نشان دهنده اهمیت شناسایی به موقع و رفع خطر سقوط از ارتفاع در محیط کار می باشد. همچنین باتوجه به الزام مقررات و آیین های ایمنی کشوری در راستای ایمن سازی فعالیت کارکنان در ارتفاع مرتبط با کنترل ریسک های وقوع حوادث فاجعه بار احتمالی، فعالیت زوال ریزی در شرکت راه آهن ج.ا.ا از فعالیت های با سطوح ریسک بالا می باشد که می تواند منجر به حوادث ناگوار و جبران ناپذیر در سیستم گردد. از اینرو پیشنهاد می گردد در اداره کل نواحی راه آهن جمهوری اسلامی ایران که فعالیت زوال ریزی در دست انجام و اقدام می باشد، ایمن سازی عملیات از طریق روش های ایمنی و استاندارد کار در ارتفاع انجام گردد. همچنین پیشنهاد می گردد نظامی طرح ریزی شود که باتوجه به تخصصی بودن تجهیزات ایمنی و حفاظت فردی کار در ارتفاع (عطف به معرفی تجهیزات در همین گزارش) و قیمت بالای تجهیزات ایمنی کار در ارتفاع (به نسبت سایر تجهیزات حفاظت فردی) لحاظ نمودن اینگونه هزینه ها باتوجه به اهمیت و ریسک های مرتبط با وقوع حوادث، توسط کارفرما و پیمانکارانی که قرار است در حوزه ابنیه فنی ارائه خدمات نمایند مد نظر واقع گردد.